Trafodaeth am yr agenda ar gyfer Llywodraeth nesaf Cymru wedi etholiadau’r Senedd yn 2026, a sut y dylai adeiladu tuag at annibyniaeth a gynhaliwyd ar 12 Hydref 2024 gyda Joseff Gnagbo, Cyng. Beca Roberts, Radha Nair-Roberts, Cyng. Elin Hywel, Keira Marshall a Leanne Wood
Pwyllgor Cenedlaethol Newydd
Ar y 5ed o fis Medi 2024, fe etholwyd ein Pwyllor Cenedlaethol newydd ar gyfer y cyfnod i ddod. Yr aelodau yw:
Delyth Ifan, Einion Gruffudd, Colin Nosworthy, Osian Elias, Talat Chaudhri, Mererid Boswell, Steve Blundell, Jonathan Evershed, Joseff Gnagbo, Michael Chown
Sgwrs gydag Ann Davies AS
Sgwrs rhwng Meleri Davies ac Ann Davies AS yn yr Eisteddfod Genedlaethol ym Mhontypridd.
Dafydd Wigley a Natalie Jones
Trafodaeth rhwng cyn-Arweinydd Plaid Cymru Dafydd Wigley a Natalie Jones yn yr Eisteddfod Genedlaethol ym Moduan.
Annibyniaeth i Gymru yn gyfle i atal ‘elyniaeth gynyddol tuag at fudwyr’, medd ffoadur
Yn ysgrifennu mewn llyfr newydd, mae ffoadur o Affrica yn dweud bod annibyniaeth i Gymru yn gyfle i atal yr ‘awyrgylch elyniaethus cynyddol tuag at ymfudwyr’.
Gwneir y dadleuon gan yr ymgyrchydd Joseph Gnagbo mewn casgliad o erthyglau a gyhoeddir gan Melin Drafod – grŵp polisi sy’n dweud ei bod yn llunio agenda flaengar ar gyfer Cymru annibynnol.
Cyhoeddir y llyfr newydd cyn i Fil Mewnfudo Anghyfreithlon newydd Llywodraeth Prydain ddod i rym. Yn ôl y Cyngor Ffoaduriaid, gallai’r ddeddfwriaeth ddadleuol arwain at hyd at 190,000 o fudwyr yn cael eu dal neu’u gorfodi i fyw’n amddifad, ynghyd â 45,000 o blant.
Ymysg y bobl eraill sydd wedi cyfrannu at y gyfrol a lansir yn yr Eisteddfod fis nesaf, mae’r aelod o Fwrdd YesCymru Naomi Hughes, Aelod o’r Senedd Sioned Williams, y bardd Eric Ngalle Charles, yr hanesydd LHDTC+ Norena Shopland, cyn-arweinydd Plaid Cymru Adam Price, y cyfreithiwr Emyr Lewis a’r actores Carys Eleri.
Yn ei erthygl yn y llyfr o’r enw ‘(Rhagor o) Ddychmygu Cymru Annibynnol’, dywed Joseph Gnagbo bod: “… cylch dieflig rhwng yr awyrgylch elyniaethus cynyddol tuag at ymfudwyr a thuedd llunwyr polisi i weithredu rheolau mudo llymach. Mae Cymru drwy weithredu ei gweledigaeth o Genedl Noddfa , a gallaf gadarnhau hynny ar sail fy mhrofiad personol, yn parhau i fod yn eithriad yn y rhanbarth Ewropeaidd o ran lletygarwch. Mae’r dewis hwn yn uchelgeisiol ac yn hanesyddol mewn byd lle mae cyni economaidd a phwysau cymdeithasol yn cynyddu’n barhaus ac nid yw Cymru yn eithriad yn hyn o beth. Tlodi plant, heneiddio’r boblogaeth, anghyfartaledd o ran mynediad at wasanaethau ysbyty ac anghyfartaledd rhanbarthol sy’n achosi ymadawiad gwledig, mae’r heriau yn niferus.
Ychwanega Joseph, sydd hefyd yn ymgyrchydd gyda Chymdeithas yr Iaith: “Yn sicr, nad oes angen i Gymru fod yn berffaith, ond mae gwireddu’r weledigaeth o genedl noddfa yn bendant yn mynnu bod y wlad yn lleddfu ei phwysau economaidd a chymdeithasol. I’r nod hwn, nid oes dim yn well nag economi lewyrchus a diwylliant bywiog. Yn hyn o beth mae gan y wlad botensial sylweddol. Iaith fyw i hybu diwylliant a hunaniaeth Gymreig … ac mae’r timau [chwaraeon] cenedlaethol yn dod â phobl ynghyd ar draws gwahanol grwpiau cymdeithasol gan wella ysbryd cymunedol. Mae Cymry yn adnabyddus am eu cynhesrwydd, eu cyfeillgarwch, a’u hymdeimlad cryf o undod.”
Yn ei herthygl, dywed Naomi Hughes o YesCymru: “Ar ben fy rhestr dymuniadau, fel petai, yw byw mewn cenedl oddefgar, teg lle mae ecwiti cyfleoedd yn arwain cymdeithas. Gwlad lle nad yw lliw, rhyw, hunaniaeth, crefydd neu dim arall yn eich rhwystro nac yn cyfyngu yr hyn y gallwch ei gyflawni neu dylanwadu’r ffordd yr ydych yn cael eich trin. Dylai Cymru fod yn gartref i bawb sy’n dewis ei wneud yn gartref iddynt a hwythau yn perthyn i’r genedl a’r genedl yn perthyn iddyn nhw.
“Hefyd, credaf yn gryf bod dyletswydd ar Gymru annibynnol i fynd i’r afael ag anghyfiawnder economaidd yn ein gwlad. Nid am fyw mewn gwlad ag ardaloedd lle mae dros 40% o’n bobl ifanc yn byw mewn tlodi ydw i, a dyma ble dw i’n gweld uchelgais yn graidd i’n dyfodol. Mae angen creu gwlad gyda chyfleoedd i’n pobol ifainc ar draws ystod o feysydd gwahanol. Dylem werthfawrogi’r gallu a chyfraniadau ein pobol ifainc, boed yn y byd cerddorol, ym myd y celfyddydau, gwyddoniaeth, chwaraeon neu’r byd economaidd. Mae gan gwlad aeddfed a hyderus weledigaethau llydan o’r hyn sy’n cynrychioli llwyddiant ac mae’n rhaid i Gymru beidio â dilyn llwybrau meddwl cul sy’n cyfyngu potensial y wlad.”
Wrth siarad cyn cyhoeddiad y llyfr, meddai Cadeirydd Melin Drafod Talat Chaudhri:
“Mae’r erthyglau yn y llyfr yn dangos ysfa glir am ymgyrch dros annibyniaeth gynhwysol, flaengar. Efallai nad oes enghraifft gliriach o greulondeb undeb y Deyrnas Gyfunol na’i pholisiau mewnfudo presennol. Fel mae Joseph yn dadlau mor rymus, mae cyfle gennym mewn Cymru annibynnol i lunio polisi hollol wahanol a seilir ar y gwaith sydd ar gweill yn barod o greu Cenedl Noddfa.
“Mae’r cyfranwyr i’r gyfrol hon yn tynnu sylw yn llawer manylach at natur y goblygiadau penodol yr undeb, sy’n difrodi nid yn unig Cymru ond pob un trigolyn ohoni, sef y Cymry, yn ddiwylliannol a, dadleuir, yn foesol. Mae llywodraethiant presennol Cymru’n peri anghydraddoldeb cymdeithasol sydd wastad yn dyfnhau ac yn achosi tlodi a dioddefaint, sy’n galluogi hiliaeth a senoffobia, ac sy’n difrodi eiddo amgylcheddol y wlad a’i dyfodol. Ni fedrwn barhau fel hyn. Os cariwn ymlaen fel hyn, ni fydd na Chymru na phobl lwyddiannus, iach ar ôl lle bu hi. Yn lle hynny, yn y gyfrol hon, amlinellwn ddyfodol iach i’r wlad fach hon a’i phobl.”
Digwyddiadau Eisteddfod
Lansiad llyfr
Naomi Hughes, Joseph Gnagbo ac eraill
2:30 yp, dydd Iau, 10 Awst
Stondin Awen Meirion
Dychmygu’r Gymru Annibynnol
4:30 yp, dydd Gwener 11 Awst
Pabell y Cymdeithasau 2
Maes yr Eisteddfod Genedlaethol
Cyn-Arweinydd Plaid Cymru Dafydd Wigley a Natalie Jones
(English) What if the future of Wales could be shaped by the future of Wales?
Mae’n ddrwg gen i, mae’r cofnod hwn dim ond ar gael mewn English.
Gwir Annibyniaeth
Leanne Wood
Ni ddylai fod yn ddadleuol: y rhai gorau i wneud penderfyniadau ydy’r rhai sydd yn cael eu heffeithio’n uniongyrchol gan y penderfyniadau hynny.
Oni bai eich bod yn ystyried meinciau a neuaddau breintiedig San
Steffan a Whitehall fel eich cynefin wrth gwrs.
Wyneba pobl yng Nghymru nifer o broblemau a heriau na ellir eu datrys gan ein Senedd oherwydd ei phwerau cyfyngedig. Ni ellir eu datrys ychwaith gan San Steffan lle na all Cymru fyth bod yn flaenoriaeth.
Heb os, mae dod yn wlad annibynnol yn mynd i rymuso pobl Cymru. Ond tu hwnt i’r pennawd, mae’n bryd i ni fel cenedl ystyried beth fydd ei ystyr mewn gwirionedd.
Unwaith eto, roedd meddwl Raymond Williams ymhell o flaen ei amser gyda’i gysyniad o ‘wir annibyniaeth’. Mae’n agwedd sy’n
mynd lawer pellach na threfniadau cyfansoddiadol cenedlaethol yn unig.
Galwad am ryddid sy’n nodweddu eangfrydedd a’r hyder sydd gan bobl pan rymusir hwy yn wleidyddol ac yn economaidd i benderfynu ar gyfeiriad eu bywydau eu hunain.
Wedi cyfnod llawer rhy hir o wladwriaeth un blaid, mae’n bryd rhoi cyfle i weledigaeth am gydraddoldeb daearyddol ac economaidd a grymuso cymunedol. Bydd y sosialaeth ddatganoledig honno, wedi’i harwain gan y gymuned, yn newid llwyr o’r consensws neo-ryddfrydol ar lefel y Deyrnas Gyfunol.
Fel mudiad cenedlaethol, nid y nod yw dod â rhagor o bwerau i Gaerdydd. Os canolbwyntir weithgaredd economaidd a buddsoddiad cyhoeddus o amgylch traffordd yr M4 yn ne ddwyrain Cymru, byddwn yn efelychu’r wladwriaeth Brydeinig ar raddfa lai, ac yn esgeuluso cymunedau yn ac o amgylch y brifddinas hefyd.
Mae gennym y cyfle gael gwleidyddiaeth wahanol, gan sicrhau fod polisïau yn gweddu anghenion ein cymunedau. Yr hyn sydd ei angen yw annog pobl i ymgysylltu yn y broses o feddwl am sut y gallwn ddatrys ein problemau gyda’n gilydd ac i ysbrydoli pobl i gymryd rhan mewn mentrau lleol sy’n adeiladu gwytnwch eu cymunedau.
Yr hyn sydd ei angen yw rhaglen sy’n cyflwyno set o werthoedd ac
egwyddorion a syniadau polisi i rymuso a rhoi terfyn ar ein dibyniaeth economaidd.
Mae’r broses ar waith yn barod: wrth i ymgyrchwyr lwyddo argyhoeddi mwy a mwy o bobl i gytuno gyda’r egwyddor y dylai penderfyniadau sydd yn effeithio ar Gymru gael eu gwneud yng Nghymru.
Mae gwir annibyniaeth Raymond o fewn ein cyrraedd, a’r ddadl ddwys am y cynllun i’n cael i ben y daith ar y gweill.
Y Lle Gorau i Dyfu Lan
MIRAIN OWEN
Breuddwydiaf am newid. Newid angenrheidiol er mwyn gwneud Cymru yn wlad, yn wlad hapus. Yn wlad rydd, yn lle i feddyliau ifanc gael datblygu a gwella eu hunain, lle gall pobl o bob oed gael byw yn hapus a lle y cynorthwya cymunedau drwy gefnogi y mwyaf bregus yn ein cymdeithas. Gwlad economaidd lewyrchus drwy gydweithio a’r adnoddau naturiol. Yn wlad, lle mae pobl yn ymfalchïo i fod yn Gymry. Dyna all Cymru fod.
Rhannaf weledigaeth Cymdeithas yr Iaith Gymraeg ar gyfer Cymru, sef Cymru rydd, Cymru werdd, Cymru Gymraeg.
Golyga “Cymru Rydd” fwy nag annibyniaeth. Golyga fyw mewn stad o ryddid. Rhyddid ar bob lefel, i fodoli yn y ffordd sydd ei heisiau arnom ni. Nid cystadleuaeth ydyw, nid ras i weld pa wlad yw’r orau, ond cyfle i fanteisio ar yr hyn sy’n iawn i Gymru, yr hyn all rymuso pobl Cymru, a’r hyn all alluogi cymunedau goddefol lle mae lle i bawb, ac yn fwy na hynny, lle rhoddir croeso i bawb. Ond wrth gwrs, ni ellir sicrhau hyn heb seiliau cadarn gwladwriaeth annibynnol Cymru, lle gwneir penderfyniadau am Gymru ac am y Cymry yng Nghymru gan Gymry. Lle nad anfonir milwyr Cymreig i ladd neu farw mewn rhyfeloedd ymerodraethol dibwynt fyth eto.
Yr ail weledigaeth yw Cymru Werdd. Cymru all sefyll ar ei dwy droed ei hun drwy gydweithio gyda natur, drwy ddefnyddio dulliau creu a harneisio egni naturiol y ddaear, yr haul, y môr a’r gwynt. Gwlad lle gall pobl wneud bywoliaeth drwy fyw gyda’r ddaear a nid arni. Gwlad lle mae modd cynnal bywyd gwyllt a byd natur sy’n cyd-fynd gydag anghenion cyfoes dynoliaeth. Gwlad o ailgylchu, cynaladwyedd, lle y gallwn ymfalchïo yn ein cymdogaethau a’n cynefinoedd unigryw.
Craidd ein gwahaniaeth yw ein hiaith. Hoffwn fyw mewn gwlad lle gall y Gymraeg fyw a ffynnu. Nid fel ystadegau ar siaradwyr mewn adroddiadau meithion, ond iaith fyw ein cymdeithas. Gwlad sy’n galluogi pob person mewn addysg Gymraeg i gipio’r iaith, ei chadw hi ac i ymfalchïo ynddi. Gwlad sydd yn darparu ysgolion cynradd ac uwchradd Cymraeg i bob plentyn. Gwlad lle mae gwersi Cymraeg am ddim i bawb. Cred Cymdeithas yr Iaith yn uchelgais ‘Mwy na Miliwn’. Yr uchelgais obeithiol a chadarnhaol bod angen miliwn o siaradwyr Cymraeg fel isafswm. Credaf fod Cymru llwyr Gymraeg a Chymreig yn bosib. Mae’r Gymraeg yn eiddo i bawb. Perchnogwn hi a’i rhannu.
Nid iaith yn unig yw iaith, wrth gwrs. Daw diwylliant yn ei sgîl, o sesiynau gwerin at farddoniaeth, o ddawnsio at ganu, o deisennau cri a bara lawr at eisteddfodau. Ein diwylliant ni, ein halawon ni, a’n canu ni. Nid o achos ein bod yn well nag unrhyw wlad neu genedl arall, ond oherwydd ein bod yn wahanol ac mae angen holl liwiau’r enfys ar y byd i bawb gael ei werthfawrogi. Nid byd du a gwyn, ond byd amryliw a Chymru a’r Gymraeg yno yn gyfartal â gwledydd a chenhedloedd y byd.
Dim ond drwy arddel a mwynhau ein hiaith y daw ei thwf. Ni all pwyllgora ennill iaith i lawer, a ni all strategaethau gweinyddol o lywodraethau canolog sicrhau ei dyfodol ychwaith. Daw yfory ein hiaith drwy ei siarad, drwy chwarae ynddi, canu ynddi, caru ynddi, ennill a cholli ynddi. Ac felly gwerthfawrogwn waith y rhai fu’n flaengar ar hyd y blynyddoedd yn hyrwyddo diwylliant cyfoes; y rhai a fu’n ymladd dros yr hawliau a gymerwn ni yn ganiataol erbyn hyn; a’r rhai hynny sy’n gweithio yn y dirgel, yn aml yn ddiddiolch yn ein cymunedau yn sicrhau fod y Gymraeg ar gael i bawb drwy bapurau bro, gigs, clybiau chwaraeon a thimau cenedlaethol!
Ceir elfen o chwithdod ymysg pobl Cymru weithiau am ein hunaniaeth a’n traddodiadau. Rhyw embaras nad ydyw ein hiaith yn cŵl fel iaith yr Amerig, nad yw ein dawnsio a’n clocsio am ei gwneud hi ar TikTok, ac nad yw ein diwylliannau traddodiadol yn haeddu eu lle tu hwnt i faes Eisteddfod. Profais hyn oll, fe’i gwelaf yn feunyddiol mewn dinas sydd yn gartref imi, lle y dywed rhai ar goedd nad oes angen siarad Cymraeg ragor gan nad yw’r athro wrth law, gan fychanu ein hiaith a’r rhai sydd am ei harddel. Bum yng Ngŵyl Werin y Fleadh yn Iwerddon, ac yno gwelais yr hyder oedd gan bobl o bob oedran yn eu diwylliannau a’r pethau unigryw a gwahanol sydd gan y Gwyddelod. Yr hwyl a’r chwerthin yn eu grymuso heb unrhyw fwriad ond mwynhau.
Ym mwynhad Cymraeg a Chymreig i’r Cymry mae dyfodol ein hiaith.
Nid breuddwyd yw Cymru Rydd, Cymru Werdd, Cymru Gymraeg. Cynhyrfwn y dyfroedd! Mynnwn hi!
Gallai Cymru annibynnol fuddsoddi biliynau’n fwy mewn gwasanaethau cyhoeddus – adroddiad
Gallai Cymru annibynnol fforddio buddsoddi £3 biliwn ychwanegol y flwyddyn mewn gwasanaethau cyhoeddus, megis gofal plant a thrafnidiaeth gyhoeddus am ddim i bawb, yn ôl adroddiad newydd Melin Drafod.
Fe ddaw’r papur trafod i’r casgliad bod “dadl gredadwy y byddai Cymru’n wynebu diffyg … fyddai’n [ei] gwneud yr un mor alluog â’r rhan helaeth o wledydd Ewrop i fod yn annibynnol.”
Dadleua ymchwil Melin Drafod y byddai’n ddarbodus i wella sefyllfa gyllidol Cymru o ryw 6-7% o GDP dros gyfnod o flynyddoedd drwy newidiadau polisi gan gynnwys:
- cynyddu lefelau refeniw treth i gyfartaledd Ewrop, drwy ddiwygiadau treth, dad-droseddoli cyffuriau a threth ar landlordiaid;
- newid y berthynas â gwaith a chynyddu canran y boblogaeth sydd o oedran gweithio, gan gynnwys drwy lacio rheolau mewnfudo;
- lleihau gwariant ar amddiffyn i’r un lefel ag Iwerddon;
- cyflawni arbedion drwy greu un gwasanaeth argyfwng integredig, llai o gynghorau sir a lleihau’n sylweddol canran y boblogaeth a garcherir.
Mae’n awgrymu, pe bai negodi gyda gweddill y Deyrnas Gyfunol yn dilyn cynseiliau rhyngwladol a chafodd ei newidiadau polisi eu cyflwyno, y byddai gan Gymru oddeutu £3 biliwn y flwyddyn yn ychwanegol i fuddsoddi.
Mae’r felin drafod yn cynnig y gallai’r arian fynd i mewn i brosiectau megis gofal plant i bawb yn rhad ac am ddim a dad-garboneiddio’r systemau trafnidiaeth, ynni a thai.
Meddai Talat Chaudhri, Cadeirydd Melin Drafod, y grŵp polisi sy’n craffu ar oblygiadau Cymru yn dod yn genedl annibynnol:
“Gobeithio y bydd papur hwn yn ysgogi trafodaeth polisi fanylach byth am y llwybr tuag at sefydlu Cymru fel gwladwriaeth annibynnol, lwyddiannus a blaengar. Caiff ei dweud yn aml mai sefyllfa gyllidol Cymru yw un o’r rhwystrau mwyaf wrth i fudiadau geisio argyhoeddi’r cyhoedd am yr achos dros annibyniaeth i Gymru. Mae’r papur rydyn ni’n cyhoeddi heddiw yn dangos nid yn unig bod dadl gref y gallai Cymru fforddio annibyniaeth, ond bod cyfle i greu cymdeithas newydd. Cymdeithas newydd fydd yn llawer tecach, gwyrddach a heddychlon na system economaidd ffaeledig a chwbl annheg y Deyrnas Gyfunol.”
Mae papur trafod Melin Drafod yn ffrwyth ymgynghori gydag ystod eang o arbenigwyr.
Dywedodd Tegid Roberts Sylfaenydd Banc Cambria, Cadarn a Chyfarwyddwr Stiwdio Quantum Soup:
“Mae’r papur hwn nid yn unig yn grynodeb ardderchog o’r gwaith sydd wedi’i wneud hyd yma ar gyllid Cymru, ond hefyd yn fan cychwyn ar gyfer trafodaeth lawer ehangach am yr hyn y dylai cymdeithas ac economi Cymru fod. Mae gan y drafodaeth ehangach honno’r fantais o wrthod uniongrededd San Steffan a dechrau o’r newydd. Gall ystyried banc canolog i Gymru ac arian cyfred a gall hefyd ddechrau â llechen lân wrth ystyried y system les a’n system dreth hefyd. Ar hyn o bryd dylen ni ystyried pob opsiwn gyda golwg ar greu economi sy’n rhoi anghenion cymdeithas Cymru yn gyntaf, yn hytrach na’r ffordd arall rownd.”
Ychwanegodd Mark Hooper, Sylfaenydd IndyCube a Banc Cambria:
“Mae’r papur hwn, i mi, yn gychwyn sgwrs bwysig. Mae angen dadl ddofn a heriol ar Gymru ynghylch y math o gymdeithas sydd ei hangen arnom, a’r math o wladwriaeth sydd ei hangen felly. Mae’r economi y mae angen inni ei chreu angen ei hadeiladu ar sail yr atebion i’r cwestiynau hynny.
“Mae hwn yn gyfnod hynod gyffrous a bywiog i ni, wrth i ni adeiladu Cymru newydd; gadewch i ni osgoi cael ein cyfyngu yn ein ffordd o feddwl gyda’r pethau rydyn ni’n gwybod nad ydyn nhw’n gweithio. Rhaid i’r mudiad annibyniaeth alluogi’r sgyrsiau pwysig a diffiniol hyn nawr.”