Recordiad o drafodaeth a gynhaliwyd yng Nghaerdydd ar 30ain Medi 2022 rhwng Leanne Wood, Eric Ngalle Charles, Mirain Owen, Tessa Marshall ac Elin Hywel.
Annibyn-iaith? y Gymraeg yn y Gymru annibynnol
Recordiad o drafodaeth a gynhaliwyd yn yr Eisteddfod Genedlaethol gyda’r Athro Emyr Lewis, Llinos Anwyl (Cymdeithas), Elfed Williams (YesCymru), Menna Machreth, Talat Chaudhri (Melin Drafod) a Alun Davies AS (Llafur Cymru).
Mudiadau annibyniaeth yn galw am yr hawl i Gymru gynnal refferendwm
Mae mudiadau sy’n ymgyrchu dros annibyniaeth, gan gynnwys y Blaid Werdd a Phlaid Cymru, wedi uno i alw am yr hawl i Senedd Cymru gynnal refferendwm ar annibyniaeth i Gymru.
Mewn llythyr agored at y Comisiwn Cyfansoddiadol a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru, mae mudiadau a phleidiau gan gynnwys YesCymru, Cymdeithas yr Iaith, Plaid Cymru, Plaid Werdd Cymru, Undod a Llafur dros Annibyniaeth yn galw am yr hawl ddilyffethair i Senedd Cymru gynnal pleidlais gyhoeddus ar y cwestiwn.
[Darllenwch y llythyr llawn yma]
Dywed y llythyr: “Ysgrifennwn ar y cyd er mwyn tanlinellu un egwyddor benodol sydd gennym yn gyffredin: hawl sylfaenol pobl Cymru i benderfynu eu statws cyfansoddiadol eu hunain.
“Yn nhermau gwaith eich Comisiwn, galwn felly am yr hawl i Gymru, drwy ei Senedd etholedig, benderfynu a ddylai fod yn wlad annibynnol ai peidio, a hynny heb ymyrraeth gan San Steffan.”
Mae’r mudiadau yn rhybuddio bod angen proses eglur oherwydd yr ansicrwydd a welir mewn gwledydd fel Catalwnia a’r Alban. Parha’r llythyr:
“Dylai fod proses a mecanwaith eglur a fydd yn caniatáu i Gymru gynnal refferendwm ar annibyniaeth. Dylai amseriad a manylion cysylltiedig y bleidlais honno fod yn faterion i bobl Cymru a’u Senedd benderfynu arnyn nhw, nid San Steffan.”
Cydlynwyd y llythyr gan Melin Drafod a dywedodd Talat Chaudhri, Cadeirydd y mudiad:
“Mae angen i Gomisiwn Llywodraeth Cymru ddangos ei fod yn ystyried annibyniaeth o ddifrif. Mae angen i’r aelodau osod allan cynllun ymarferol i alluogi pobl Cymru i wneud y dewis eu hunain. Ar hyn o bryd, hyd yn oed i ofyn y cwestiwn, mae ar fympwy y llywodraeth yn Llundain. Mae angen i hynny newid fan lleiaf.”
Mae ymgynghoriad cyhoeddus mae’r Comisiwn yn ei gynnal yn cau ar 31ain Awst.
Traddodiadau cymunedol yn fanteisiol wrth i Gymru fynd yn annibynnol – Dafydd Iwan
Yn ysgrifennu mewn llyfr newydd a gyhoeddir yn yr Eisteddfod Genedlaethol, honna Dafydd Iwan y bydd traddodiadau cymunedol Cymru yn fantais fawr pan enilla’r wlad ei hannibyniaeth.
Gwneir y sylwadau gan y cerddor ac ymgyrchydd chwedlonol mewn casgliad o erthyglau, o’r enw ‘Dychmygu Cymru Annibynnol’.
Cyhoeddir gan Melin Drafod – grŵp polisi sy’n dweud ei bod yn llunio agenda flaengar ar gyfer Cymru annibynnol – bydd y llyfr ar werth am y tro cyntaf yn yr Eisteddfod Genedlaethol yn Nhregaron fis nesaf.
Ymysg y bobl eraill sydd wedi cyfrannu at y cyhoeddiad mae’r sylwebydd rygbi Eddie Butler, cyn-arweinydd Plaid Cymru Leanne Wood, yr awdur Mike Parker a’r ymgyrchydd hawliau plant Mercy Shibemba.
Yn ei gyfraniad, meddai Dafydd Iwan:
“[Mae] gennym gryfderau yn ein traddodiadau fel Cymry y mae angen i’w cadw a’u datblygu wrth inni gynllunio’r Gymru Newydd. Ac un o’r cryfderau hynny yw grym y gymuned leol, a’i photensial i greu ac i gynnal diwylliant ac economi gref a chynaliadwy. Mae’r hyn sy’n digwydd yn prynu tafarnau cymunedol ar hyn o bryd yn enghraifft odidog o’r hyn sydd gennyf dan sylw.
“Efallai nad ydym yn llawn werthfawrogi’r ffaith fod y traddodiad gwirfoddol mor gryf yn ein ffordd ni o fyw … edrychwn ar ein traddodiad corau meibion a bandiau pres er enghraifft. Ac y mae llawer canwr sydd wedi cyrraedd uchelfannau’r byd canu proffesiynol yn barod iawn i dalu teyrnged i’r traddodiad eisteddfodol lleol fel lle y gosodwyd y seiliau i’w gyrfa.”
Wrth siarad am y rhesymau pam eu bod wedi rhyddhau’r llyfr, dywedodd Talat Chaudhri, Cadeirydd Melin Drafod:
“Y brif neges yr hoffem ni i bobl gymryd o’r llyfr hwn yw dechrau dychmygu: dychmygu’r hyn y gallwn ni fod. Nawr yw’r amser inni drin a thrafod yr hyn sy’n bosib yn rhydd o hen strwythurau San Steffan, yn rhydd yn y Gymru newydd”.
“Hoffem ddiolch i’r holl gyfranwyr am eu herthyglau, a mawr gobeithio y byddan nhw’n ysbrydoli pobl eraill. Nawr yw’r amser i baratoi am annibyniaeth ac i fynd i’r afael â’r cwestiynau sy’n ein hwynebu fel cenedl oherwydd y gefnogaeth gynyddol iddi.”
Cymharu Cymru a’r Alban: diwylliant, cymdeithas sifil ac annibyniaeth
Sut all Cymru arwain y byd ar gyfiawnder amgylcheddol?
Confensiwn i lunio glasbrint ar gyfer Cymru annibynnol
Mae mudiadau o blaid annibyniaeth wedi datgan eu bwriad i sefydlu confensiwn a fydd yn amlinellu sut y gall Cymru ddod yn wladwriaeth rydd.
Dywed y mudiadau bod rhaid i Gymru fod â chynllun ar gyfer ennill annibyniaeth, yn enwedig gan fod disgwyl i’r Alban gynnal refferendwm yn 2023.
Bydd y felin drafod newydd, Melin Drafod, yn tynnu ynghyd clymblaid o sefydliadau i ystyried cwestiynau ymarferol gan gynnwys rhai cyllid, arian cyfred, a pherthnasau rhyngwladol.
Eu nod yw cyflwyno cynllun cychwynnol erbyn diwedd 2022, gyda chyhoeddiad yr adroddiad terfynol erbyn haf 2023.
Dywedodd Cadeirydd Melin Drafod, Talat Chaudhri:
“Mae angen i Gymru fod yn barod i gymryd ei chyfle i ymuno â gweddill cenhedloedd rhydd y byd. Nid oes amser i golli – gyda’r Deyrnas Gyfunol yn prysur ddadfeilio, mae’n rhaid i Gymru fod yn barod am ei dyfodol fel gwlad annibynnol flaengar.
“Mae annibyniaeth i Gymru yn anochel. Rydym yn dod at ein gilydd achos bod angen cynllun arnon ni i ddefnyddio pwerau annibyniaeth i gyd-greu cymdeithas deg, werdd a flaengar. Os ydym yn cael y cynllun yn iawn, gallwn ni fod yn enghraifft i weddill y byd.”
“Allwn ni ddim dibynnu ar eraill i lunio ein tynged i ni: mae angen i ni, dinasyddion cyffredin Cymru, gymryd yr awenau ein hunain.”
Ymysg y grwpiau fydd yn cefnogi’r Confensiwn Annibyniaeth mae Cymdeithas yr Iaith, cyn-aelodau pwyllgor canolog YesCymru, Cefnogwyr Pêl-droed Cymru dros Annibyniaeth, AUOBCymru ac Undod.